Υπάρχουν ενδείξεις που μπορεί να σημαίνουν ότι η χρήση του Η/Υ και του Διαδικτύου που κάνω αποτελεί πρόβλημα;
- Αισθάνεσαι να σε απασχολεί συνεχώς η χρήση του Η/Υ ή του Διαδικτύου (π.χ σκέφτεσαι τι έκανες τη προηγούμενη φορά ή ανυπομονείς για την επόμενη);
- Μένεις περισσότερο χρόνο στον Η/Υ ή στο Διαδίκτυο από ότι σχεδίαζες;
- Χρησιμοποιείς τον Η/Υ ή το Διαδίκτυο σαν μέσο διαφυγής από τα προβλήματα σου ή σαν τρόπο ανακούφισης από άγχος ή θλίψη;
- Νιώθεις άσχημα αν προσπαθήσεις να περιορίσεις τη χρήση Η/Υ ή Διαδικτύου ή αν δεν μπορείς να τα χρησιμοποιήσεις;
- Χρειάζεται να χρησιμοποιήσεις περισσότερη ώρα τον Η/Υ ή το διαδίκτυο ώστε να σου φέρουν ανακούφιση;
- Η χρήση Η/Υ ή Διαδικτύου έχει αρνητικές συνέπειες για τις σπουδές σου;
- Οι φίλοι σου παραπονούνται ότι δεν σε βλέπουν πλέον; Είναι οι περισσότεροι σου φίλοι αποκλειστικά διαδικτυακοί;
Έχω ακούσει ότι υπάρχει “εθισμός στο Διαδίκτυο (Internet)”. Tι σημαίνει αυτό;
O ‘εθισμός στο Διαδίκτυο’ είναι ένας ευρύς όρος, ο οποίος καλύπτει ένα ευρύ φάσμα συμπεριφορών και προβλημάτων ελέγχου των παρορμήσεων, σχετιζόμενες με τη χρήση του διαδικτύου. Το κοινό στοιχείο είναι ότι η συμπεριφορά του ατόμου διαταράσσει τη καθημερινότητα του και είναι ψυχοπιεστικός παράγοντας για το περιβάλλον του. Μπορούμε να πούμε με απλά λόγια ότι αναφέρεται στη περίπτωση όπου το διαδίκτυο αποκτά μεγαλύτερη σημασία και προτεραιότητα στη ζωή μας από τους φίλους, την οικογένεια και την εργασία μας, κυριαρχεί στη καθημερινότητα μας και είναι ένα στοιχείο της που δεν θέλουμε να αποχωριστούμε.
Αυτό σημαίνει ότι εγώ που εργάζομαι και χρησιμοποιώ το Διαδίκτυο αρκετές ώρες με δεξιότητα, νιώθω και ικανοποίηση από το έργο μου θα χαρακτηριστώ «εθισμένος»;
Ο συμπεριφορικός εθισμός συχνά συγχέεται με τον υψηλό βαθμό εμπλοκής με τη συγκεκριμένη δραστηριότητα.
Ο υψηλός βαθμός εμπλοκής δεν διακρίνεται από μικρότερο βαθμό ενασχόλησης με όρους χρονικής διάρκειας όμως διαφέρει από τον εθισμό στο ότι οι αρνητικές συνέπειες είναι απούσες και στο ότι δεν σημειώνεται τάση του ατόμου να επαναλάβει τη συμπεριφορά ώστε να απαλύνει δυσφορία που νιώθει όταν τη διακόπτει.
Αντίθετα, το άτομο με υψηλό βαθμό εμπλοκής προβαίνει στη δραστηριότητα επειδή τη βρίσκει ευχάριστη.
Ο υψηλός βαθμός εμπλοκής στη χρήση Διαδικτύου μπορεί να είναι μία θετική ιδιότητα, ειδικά καθώς η χρήση του προάγεται κοινωνικά και είναι απαραίτητη ώστε να ολοκληρωθεί η διαδικασία μάθησης επαγγελματικών δεξιοτήτων.
Ο κίνδυνος εθισμού είναι ένας κίνδυνος όπως το να μας κλέψουν τους κωδικούς μας, να κολλήσουμε κάποιον «ιό» ή να μας παρενοχλήσουν;
Όχι. Πρόκειται για μία ψυχική νόσο, όπως και ο εθισμός στα τυχερά παιχνίδια ή στις χημικές παράνομες ουσίες. Σύντομα δε πρόκειται να συμπεριληφθεί στη νοσολογική κατηγοριοποίηση της επίσημης Ψυχιατρικής. Όσο σημαντική και αν είναι η λήψη μέτρων προστασίας κατά την περιήγηση στο Διαδίκτυο που αναφέρατε (και όλοι μας μπορούμε να βρούμε πλέον αυτές τις πληροφορίες εύκολα) αυτή δεν εξασφαλίζει κανέναν από θέματα εθισμού. Συνεπάγεται και ότι ο εθισμός στο Διαδίκτυο είναι ένα θέμα που αφορά όλους μας πρέπει δε να το διαχειρίζονται ειδικοί Ψυχικής Υγείας και μόνον.
Σε τι μπορεί να εθιστεί κάποιος στο Διαδίκτυο;
Οι παθολογικές συμπεριφορές που παρατηρούμε συνήθως είναι
- Εθισμός στις διαδικτυακές σχέσεις: Υπερβολική ανάμειξη σε διαδικτυακές διαπροσωπικές σχέσεις.
- Καθαροί καταναγκασμοί: Έμμονή στο τζόγο, στις αγορές ή στις συναλλαγές ημέρας.
- Υπερβολική αναζήτηση πληροφοριών: καταναγκαστική περιήγηση (σερφάρισμα) στο διαδίκτυο ή καταναγκαστικές αναζητήσεις σε βάσεις δεδομένων.
- Εθισμός σε συγκεκριμένη χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών που επεκτείνεται στο διαδίκτυο: Εμμονή στα ηλεκτρονικά παιχνίδια (Call of Duty, Counterstrike, World of Warcraft κλπ.), κακοποίηση άλλων και μέσω διαδικτύου (cyberbullying)
- Εθισμός στο διαδικτυακό σεξ: καταναγκαστική χρήση ιστοσελίδων
που απευθύνονται σε ενήλικες για διαδικτυακό σεξ (cybersex) και
διαδικτυακό πορνογραφικό υλικό (cyber porn).
Πως μπορώ να ξέρω εάν είμαι εθισμένος στο Διαδίκτυο ή όχι;
Η εξάρτηση δεν ορίζεται από μία συγκεκριμένη συμπεριφορά. Τα προβλήματα στη καθημερινότητα εμφανίζονται όταν η χρήση του Διαδικτύου γίνεται καταναγκαστική, το να είσαι συνδεδεμένος είναι κάτι που σκέφτεσαι όλη μέρα, κρύβεις ή λες ψέματα για το πόσο πραγματικά χρησιμοποιείς το διαδίκτυο (ή για ποιο λόγο). Αν ο τρόπος που χρησιμοποιείς το διαδίκτυο προκαλεί προβλήματα στη ζωή σου, είτε στην επίδοση στη δουλειά σου (ή στο σχολείο), είτε στο πως σε βλέπουν στις σχέσεις σου οι αγαπημένοι σου, τότε ίσως έχεις πρόβλημα. Ο χρόνος που συνολικά ξοδεύεις στο διαδίκτυο δεν είναι από μόνος σου σημαντικός σαν μέτρο, μπορεί όμως το διαδίκτυο να είναι πλέον να το χρησιμοποιείς για να αισθανθείς καλύτερα ή να έχει γίνει ο χρόνος της ημέρας που είναι ο σημαντικότερος για εσένα
Ποιά είναι τα συμπτώματα του εθισμού στο Διαδίκτυο;
Τα συμπτώματα συνδέονται είτε με την υπέρμετρη χρονικά χρήση του Διαδικτύου είτε με την έλλειψη της σύνδεσης στο Διαδίκτυο για αρκετό χρόνο. Στη πρώτη περίπτωση η παρατεταμένη χρονικά χρήση οδηγεί σε κόπωση, έλλειψη συγκέντρωσης, εκνευρισμό, διαταραχή του κιρκάδιου ρυθμού και αναστροφή του ύπνου (ύπνος κατά την ημέρα και δραστηριότητα αποκλειστικά στο Διαδίκτυο το βράδυ). Στη δεύτερη περίπτωση έχουμε άγχος, απότομη συμπεριφορά και ευερεθιστότητα, ενώ αναδύονται τα αρνητικά συναισθήματα και καταστάσεις που ενδεχόμενα να κατάπνιγε η χρήση Διαδικτύου, όπως η θλίψη, φοβίες (κοινωνική φοβία, αγοραφοβία), ψυχαναγκαστικότητα, κ.α. Κοινός παρανομαστής είναι η έκπτωση της λειτουργικότητας, η αδιαφορία για τις υποχρεώσεις, η αναβλητικότητα, η απάθεια. Οδηγούν δε τον πάσχοντα σε συγκρούσεις με την οικογένεια και άτομα που συνδέεται φιλικά ή αισθηματικά ενώ τελικά χάνει σημαντικές σχέσεις και ευκαιρίες εκπαίδευσης ή επαγγελματικής ανέλιξης.
Υπάρχουν πολλά είδη εθισμού στο Διαδίκτυο;
Πολλοί χρήστες μπορεί να εθίζονται σε διαφορετικές χρήσεις του διαδικτύου. Οι συχνότερες μορφές εθισμού σε ενήλικες είναι σε διαδικτυακό σεξ (cybersex) και θέαση διαδικτυακού πορνογραφικού υλικού (cyberporn). Η σεξουαλική ψυχαναγκαστικότητα που βρίσκει έκφραση μέσω του διαδικτύου αλλά και η αναζήτηση περιστασιακού ερωτικού συντρόφου διαδικτυακά αποτελεί ένα πρόβλημα του οποίου η κορυφή μόνο διακρίνεται σε πιπεράτα άρθρα σε lifestyle έντυπα. Η επέκταση των σεξουαλικών διαστροφών μέσω του διαδικτύου (παιδοφιλία, παραφιλίες, σεξουαλική παρενέχλοση) συνιστά ένα νέο κοινωνικό πρόβλημα. Εφαρμογές όπως τα chat rooms και το instant messaging μπορεί να αποκτήσουν επίσης καταναγκαστικά στοιχεία. Ο εθισμός στο παθολογικό τυχερό παιχνίδι μέσω του διαδικτύου είναι μία διπλά προβληματική συμπεριφορά. Ο εθισμός στο διαδικτυακό παιχνίδι, ιδιαίτερα συχνό πρόβλημα στον μαθητικό, εφηβικό και φοιτητικό πληθυσμό, μπορεί να είναι η πρώτη και μοναδική παρουσίαση προβληματικής συμπεριφοράς σε αυτές τις ηλικιακές ομάδες . Πολύ συχνά η πρώτη γνωριμία του ατόμου με τον υπολογιστή γίνεται μέσω του ηλεκτρονικού παιχνιδιού όπως και η πρώτη γνωριμία με το διαδίκτυο μέσω του διαδικτυακού παιχνιδιού.
Γιατί κάποιος εθίζεται στο Διαδίκτυο;
Η βιολογία του εθισμού έχει κεντρικό ρόλο στους χημικούς εθισμούς όπου μία χημική ουσία, την οποία καταχράται ο εθισμένος, σταδιακά αναλαμβάνει βασικό ρόλο στη χημεία του εγκεφάλου. Δεν υπάρχει ξεκάθαρη εικόνα στους μη χημικούς εθισμούς, όπως είναι π.χ το παθολογικό τυχερό παιχνίδι. Ο εθισμός του διαδικτύου εντάσσεται στη κατηγορία των τεχνολογικών εθισμών. Οι τεχνολογικοί εθισμοί ορίζονται ως μη χημικοί ή συμπεριφορικοί εθισμοί που συμπεριλαμβάνουν την αλληλεπίδραση ανθρώπου-μηχανής. Μπορεί να είναι είτε παθητικοί (π.χ. τηλεόραση) είτε ενεργητικοί (π.χ. ηλεκτρονικά παιχνίδια) και συνήθως περιέχουν χαρακτηριστικά παρακίνησης και ενίσχυσης, τα οποία μπορεί να συμβάλλουν στην ενθάρρυνση εθιστικών τάσεων.
Οι παραλληλισμοί με τη χρήση χημικών ουσιών υπάρχουν, ο εθισμένος στις χημικές ουσίες αναζητά τη δόση του και ο εθισμένος στο διαδίκτυο αναζητά τη κατάδυση στο κυβερνοχώρο ώστε να αισθάνονται ‘φυσιολογικά’ – ο ορισμός του ‘φυσιολογικού’ όμως έχει επεκταθεί και περιλαμβάνει την αίσθηση της τεχνητής ευεξίας. Όπως και ο εθισμένος στις χημικές ουσίες, ο τεχνολογικά εθισμένος δεν μπορεί να ελέγξει από μόνος του το πάθος του. Επιλέγει την άμεση ικανοποίηση του πάθους του έναντι άλλων μακροπρόθεσμων στόχων όμως σταδιακά χρειάζεται όλο και περισσότερη ενασχόληση ώστε να αισθανθεί το ίδιο επίπεδο ικανοποίησης.
Είναι συχνός ο εθισμός στο Διαδίκτυο;
Δεν υπάρχουν εκτεταμένες επιδημιολογικές μελέτες για το φαινόμενο. Η τελική διάγνωση του εθισμού τίθεται μόνο μετά από μία κλινική συνέντευξη από εξειδικευμένο επαγγελματία Ψυχικής Υγείας. Υπάρχουν πολυάριθμες μελέτες όπου υπολογίζεται το ποσοστό των ερωτηθέντων οι οποίοι αναφέρουν οι ίδιοι έναν ικανό αριθμό συμπτωμάτων σε αυτοσυμπληρούμενα ερωτηματολόγια. Πρόσφατη Πανευρωπαική μελέτη κατέλειξε σε ποσοστά με μέσο όρο το 4,4%. Αντίστοιχες μελέτες της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο καταδεικνύουν σημαντική αύξηση του φαινομένου στον Ελλαδικό χώρο από το 2006 έως σήμερα, από ποσοστά που ξεκίνησαν από το 8.2% και φτάνουν στο 15.2%.
Με τόσο μεγάλα ποσοστά δεν θα έπρεπε να έχουμε και πλήθος κλινικών περιπτώσεων;
Ο εθισμός στο Ίντερνετ δεν πρέπει να αποδίδεται σε κάποιον ελαφρά τη καρδία - απαιτείται σύμφωνα με την κλινική θεώρηση (Σιώμος και συνεργάτες, 2010) στη διάρκεια ενός δωδεκαμήνου τουλάχιστο τρία από τα ακόλουθα :
- ανάπτυξη 'ανοχής'
- συμπτώματα 'στέρησης'
- χρήση για όλο και μεγαλύτερο χρονικό διάστημα
- ανεπιτυχείς προσπάθειες να μειωθεί ή να ελεγχθεί η χρήση,
- παραίτηση από σημαντικές κοινωνικές, επαγγελματικές ή δραστηριότητες αναψυχής
- συνέχιση της χρήσης παρά τη γνώση ότι υπάρχουν επίμονα ή επαναλαμβανόμενα βιολογικά ή ψυχολογικά προβλήματα τα οποία προκλήθηκαν ή επιδεινώθηκαν από τη χρήση.
Τα ερευνητικά ποσοστά αφορούν άτομα που εκείνη τη στιγμή παρουσιάζουν ικανό αριθμό συμπτωμάτων σύμφωνα με τη δική τους εκτίμηση. Προφανώς κάποιος που είναι ανειλικρινής με τους άλλους ή τον εαυτό του δεν πρόκειται να παραδεχτεί τα συμπτώματα αυτά, ενώ ενδέχεται ακόμα η κατάσταση να παρέλθει σε διάστημα λίγων εβδομάδων, όταν π.χ ένα παιδί ενθουσιάζεται με ένα νέο διαδικτυακό παιχνίδι για λίγο χρόνο. Ο εθισμός όμως είναι μία κατάσταση όπου σε αντίστοιχο παράδειγμα ο γονιός βλέπει το παιδί του για ικανό χρονικό διάστημα να παραμελεί σχεδόν τα πάντα χάρη του διαδικτυακού του παιχνιδιού που έχει σαφή προτεραιότητα στη ζωή του και ανακυκλώνεται, όταν βαρεθεί το ένα δοκιμάζει το άλλο, ή περιμένει με ανυπομονησία την νέα έκδοση.
Αυτός που είναι εθισμένος είναι ένα άτομο που δεν έχει φραγμούς ή που δεν γνωρίζει τι είναι το καλό για το ίδιο, πρέπει να το νουθετούμε, να το ψέγουμε και να του δείχνουμε το ‘σωστό’ δρόμο για να το βοηθήσουμε;
Δεν βοηθάει να σκεφτόμαστε τα άτομα με οποιαδήποτε έκφραση εθισμού ως άτομα που δεν «ξέρουν το σωστό» και πρέπει να ενημερωθούν ή να τα πείσουμε με κάποιο τρόπο για το «λάθος» τους. Όπως ένας ασθενής με υπέρταση, αναπνευστικά προβλήματα ή νεφρική ανεπάρκεια δεν μπορεί έτσι απλά από μόνος του να ρυθμίσει τη πίεση του, την αναπνοή ή τον τρόπο που δουλεύουν τα νεφρά του, έτσι και ένας ασθενής εθισμένος στο Διαδίκτυο δεν μπορεί πλέον να ρυθμίσει τη συμπεριφορά του στο Διαδίκτυο – αυτή είναι η φύση της νόσου του. Χρειάζεται κατάλληλη αντιμετώπιση από έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας. Μπορούμε απλά να τον/την προτρέψουμε να αναζητήσει κατάλληλη βοήθεια για το συγκεκριμένο πρόβλημα υγείας του. Βοήθεια από κάποιον ειδικό Ψυχικής Υγείας ο οποίος να έχει εμπειρία και τριβή με αυτό το ειδικό αντικείμενο.
Ποιά είναι η αντιμετώπιση του εθισμού στο Διαδίκτυο, η θεραπεία;
Η αντιμετώπιση γίνεται πάντα κατά περίπτωση, μετά από πλήρη διερεύνηση της κατάστασης από εξειδικευμένο επαγγελματία. Ο θεραπευτικός σχεδιασμός περιλαμβάνει ψυχοθεραπευτική παρέμβαση εστιασμένη στη συνειδητοποίηση του προβλήματος, την ανάκτηση του ελέγχου, τη στροφή σε εναλλακτικές δραστηριότητες και την αντιμετώπιση των όποιων άλλων προβλημάτων που συνδέονται με τον εθισμό ή συμβάλλουν σε αυτόν (ελλείμματα κοινωνικών δεξιοτήτων, κοινωνικο άγχος, θλίψη, κοκ.). Σε αυτόν το στόχο συμβάλλουν ψυχοθεραπευτικές συνεδρίες κατ'ιδίαν ή με την οικογένεια / σύντροφο ενώ όποτε απαιτηθεί μπορεί να ενισχυθεί η προσπάθεια με φαρμακευτική αγωγή εστιασμένη σε συννοσηρές καταστάσεις και τη πρόληψη της υποτροπής. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται στην επιλογή του επαγγελματία καθώς υπάρχουν πολλοί που προμοτάρουν τους εαυτούς τους ως ειδικούς επειδή έγραψαν ένα κείμενο σε ένα blog στο Διαδίκτυο ή επειδή έχουν ψυχοθεραπευτική εμπειρία σε άλλες κατηγορίες ψυχικών διαταραχών ή και εθισμών. Είναι σκόπιμο λοιπόν ο ενδιαφερόμενος να εξετάζει στο βιογραφικό του καθενός το βάθος της γνώσης και της ενασχόλησης του με το συγκεκριμένο αντικείμενο, μία συμβουλή που θα πρέπει να κρατήσετε βέβαια για κάθε πρόβλημα Υγείας κατά περίπτωση.
Η αναπαραγωγή μέρους ή ολοκλήρου του παραπάνω κειμένου επιτρέπεται μόνο με την πλήρη αναφορά στην ιστοσελίδα μου, www.georgefloros.com